Genialny klan (The Royal Tenenbaums) to film o ludziach szukających swojego miejsca. Obsesja Wesa Andersona na punkcie detali sprawia, że po drodze potykają się o dziwne obrazy, egzotyczne meble, gry planszowe i wypchanego dzika. Ale ostatecznie są bliżej celu, niż byli na początku.

Royal Tenenbaum (Gene Hackman) – nowojorski prawnik, a prywatnie straszny dupek – kupił dom przy Archer Avenue, gdy miał 35 lat. Zamieszkał tam z żoną (Anjelica Huston) i założył rodzinę. Choć po dziesięciu latach małżeństwo się rozpadło, Royal i Ethelinie nigdy oficjalnie się nie rozwiedli. Kobieta poświęciła cały swój czas, by jak najlepiej wychować trójkę dzieci.

Chas został najmłodszym księgowym w historii, Margot zajęła się dramatopisarstwem, a Richie – zawodową grą w tenisa. Całą trójkę zaczęto szybko nazywać geniuszami. Częstym gościem w domu był też Eli Cash – chłopak z sąsiedztwa, który zawsze chciał być częścią rodziny. Opowieść rozpoczyna się dwie dekady później, gdy Royal – bez pieniędzy i dachu nad głową – postanawia wrócić do rodzinnego domu. Jednak nie będzie to łatwe, ponieważ żona go nie chce, a z dorosłymi już dziećmi łączy go tylko nazwisko.

Rozdział pierwszy…

I tak prezentuje się pierwsze pięć minut filmu. Wes Anderson rozpoczyna od wstępu, który spokojnie mógłby być oddzielnym scenariuszem. Przedstawienie barwnych bohaterów to folgowanie estetycznej manii reżysera, ale – jak w przypadku właściwie każdego takiego zabiegu w jego karierze – ma głębszy sens. To, co istotne dla zrozumienia aktualnych rozterek rodziny, zostanie wyjaśnione jeszcze raz, ze współczesnej perspektywy.

Ale Anderson decyduje się na bogate didaskalia i szczegółowe rozpisanie trzydziestu lat historii, by każdy mógł szybko poczuć się historykiem specyficznego zagadnienia, jakim jest rodzina Tenenbaumów. Albo starą żydowską ciotką, która od lat słucha o złych decyzjach, frustracjach i rozczarowaniach, a przecież „Nasz mały Richie miał taki potencjał!”. Widzowie są trochę na wykładzie, trochę na rodzinnej kolacji, a trochę… w teatrze.

Teatr to dobry klucz do (wciąż niepełnego, ale na pewno) głębszego odczytania Genialnego klanu. Mała Margot, adoptowana córka Tenenbaumów, pisała sztuki teatralne przez całe swoje dzieciństwo. Punktem zwrotnym w jej życiu było skrytykowanie przez ojca jednego z przedstawień, co skierowało całą rodzinę na drogę rozpadu.

Z czasem dzieci Tenenbaumów przekonują się, że bycie małymi geniuszami wcale nie daje im szczęścia ani spełnienia. Nadal muszą się zmagać z osobistymi porażkami i wrednym ojcem. Jednak postanawiają się trzymać swoich ról – jedynego pewnego elementu w swoim życiu. Dwie dekady później trzydziestoletni ludzie wciąż noszą te same ubrania, które nosili w dzieciństwie (choć w większym rozmiarze), ale wewnątrz są zupełnie wypaleni, rozczarowani, pozbawieni dawnego entuzjazmu i siły. W teatrze życia okazują się beznadziejnymi aktorami, którzy jednak trzymają się swoich najlepszych ról, bo poza wspomnieniami dawnej chwały nie mają nic, co sprawiałoby im radość. Może tak naprawdę nigdy tego nie mieli?

Czteropiętrowy dom rodzinny mieści – mogłoby się wydawać – niezliczoną ilość pokoi. Każdy z nich był przestrzenią realizacji talentów dla małych Tenenbaumów. Chas przekształcił jeden w biuro maklerskie, Margot zmieniła inny w bibliotekę, a Richie rozstawił w kolejnych małą radiostację, namiot i stworzył galerię portretów swojej przyrodniej siostry (choć akurat jako malarz nigdy nie zasłynął). Wes Anderson z właściwą sobie obsesją, manią starannością ubiera to małe uniwersum równoległych światów w wyselekcjonowane kolory, kształty, tekstury i bardzo konkretne rekwizyty, z których każdy może mieć szczególne znaczenie dla bohaterów albo widzów. Zależy kto i jak długo będzie się im przyglądał. Taki już stan zdrowia urok Wesa Andersona.

Relacje bohaterów nakreślone we wstępie okazują się tylko początkiem. Z czasem widzowie odkrywają przemilczane zdarzenia z przeszłości, które nadają im głębi. Jednak wszyscy, choćby byli bardzo daleko, wciąż powracają w myślach, wspomnieniach i marzeniach do rodzinnego domu przy Archer Avenue. Domu, w którym kiedyś mieli swoje miejsce.

Gdzie jest mój pekarczyk?

Royal stracił w nim miejsce przez własną głupotę. Chas (Ben Stiller) wyprowadził się i założył rodzinę. Margot (Gwyneth Paltrow) wyszła za znanego psychiatrę. Richie (Luke Wilson) wyruszył w niekończący się rejs po morzach i oceanach. Eli Cash (Owen Wilson), choć nigdy oficjalnie się nie wprowadził, chyba również nigdy oficjalnie się nie wyprowadził. Nawet Etheline, która została w domu po wyprowadzce dzieci, nie dbała specjalnie o przeszłość ani rodzinną atmosferę – zamiast tego zaczęła udzielać lekcji brydża w salonie. Jednak wszyscy bohaterowie tego filmu pragną powrotu do domu – miejsca z cegły i obłąkańczych snów architekta, ale przy tym przestrzeni, w której rodzinne relacje mogą zostać odbudowane.

Pierwszy powraca Chas. Przepracowując traumę po śmierci żony, postanawia – choć może wybierać z dziesiątek pomieszczeń – zamieszkać w swoim dawnym pokoju razem z synami, psem i archiwalnymi wydaniami „Młodego Ekonomisty”. Nieważne, że śpi na twardej podłodze, nieważne, że ma wiele nieprzyjemnych wspomnień z dzieciństwa – najważniejsze jest bezpieczne miejsce w domu, który kojarzy się z dawnym, łatwiejszym życiem.

Gdy Margot dowiaduje się, że Chas wrócił do domu, krótka rozmowa z matką wystarczy, by również spakowała walizkę. Ciasną łazienkę, w której godzinami paliła papierosy, malowała paznokcie i oglądała telewizję, zamienia na swój dawny pokój pełen dramatów, które napisała jako dziecko – dowodów na to, że kiedyś życie było lepsze, a na pewno prostsze.

Z całej genialnej trójki tylko Richie wraca do domu z potrzeby chwili, a nie potrzeby serca. Gdyby nie wiadomość o ciężkiej chorobie ojca, pewnie jeszcze długo pływałby na różnych statkach, użalając się nad sobą i pisząc ckliwe listy. Miał stosunkowo szczęśliwe dzieciństwo, względne uznanie ojca, udaną karierę u progu dorosłości… Pewnie dlatego rozczarowanie uderzyło go mocniej niż pozostałych Tenenbaumów – było zupełnie niespodziewane. On jeden wydaje się przez długi czas niezwiązany z domem przy Archer Avenue, tak jakby już dawno i na stałe zrezygnował ze swojego w nim miejsca. Może właśnie dlatego rozstawia stary namiot na piętrze, a swój dawny pokój bez wahania oddaje ojcu.

To właśnie Royalowi najbardziej zależy na odzyskaniu domu. Zostaje wyrzucony z eleganckiego hotelu i – co charakterystyczne – jako prawnik pozbawiony uprawnień nie zamierza szukać uczciwej pracy. Postanawia wrócić na Archer Avenue i zobaczyć, co uda mu się ugrać. On jeden nie zrobił nic, by zasłużyć na swoje miejsce w domu, za to zrobił sporo, by je stracić.

Mężczyzna szybko zauważa swoje symboliczne odejście: ze ściany zniknęło paskudne trofeum z małego dzika. Pagoda, where’s my javelina?! – pyta starego służącego. Ten jednak nie wie. Zachowując przez te wszystkie lata lojalność wobec Royala, Pagoda sam pozbawił się przynależności do miejsca. Był cały czas w domu, ale już nie w Domu.

Zawsze chciałem być Tenenbaumem

Nieobecny na wiele sposobów ojciec, kochająca, ale zdystansowana matka oraz dzieci, które musiały dorastać, mając jedynie wspomnienie dawnych sukcesów. Ich *kiedyś* nie było idealne, ale przynajmniej było lepsze niż *teraz*. Jednak na bycie rodziną, nawet na najbardziej podstawowym poziomie, trzeba zapracować. Najlepiej przez nabranie pokory i zrozumienie własnych błędów.

W ostatnich scenach filmu padają słowa, które są kluczem do jego zrozumienia. Wredny Royal Tenenbaum, teraz pogodzony ze sobą i spokojny, mówi: „Zawsze chciałem być Tenenbaumem”, na co stojący obok Eli Cash – z pomalowaną twarzą i na narkotykowym haju – dopowiada smutno: „Ja też”.

Wszyscy mieli cichą nadzieję, że powrót do domu ich połączy, przywróci spokój i wskrzesi utraconą wiarę, że życie może być szczęśliwsze, pełniejsze, zwyczajnie lepsze. I tak rzeczywiście jest. Jednak Wes Anderson pokazuje, że to nie budynek o czterech ścianach, choćby najpiękniejszy, jest szczęśliwym miejscem. To relacje, uczucia i (owszem, również) rozczarowania tworzą prawdziwy dom i budują prawdziwą rodzinę.

Genialny klan to jeden z pierwszych filmów Wesa Andersona, który zobaczyłem i do którego przez lata zdążyłem kilka razy wrócić. W międzyczasie sięgałem po inne produkcje sygnowane jego nazwiskiem i zobaczyłem w pełni, że ten morał wraca w kółko: Fantastyczny Pan Lis, Kochankowie z Księżyca, Grand Budapest Hotel czy Darjeeling…

Cały Wes Anderson jest o powrocie do domu. Ale do tego, w którym niepotrzebny jest wspaniały wystrój i tysiące pokoi. To, co najważniejsze, mieści się zawsze między kilkorgiem ludźmi, którzy kochają się mimo wszystko. Jak to w rodzinie.

Adam Zyskowski

Więcej Wesa Andersona? Przeczytaj tekst Wyspa psów z włosem i pod włos!

Lubisz ten tekst? Skomentuj i polub bloga na Facebooku 🙂