W Jojo Rabbit Taika Waititi nie naśmiewa się z grozy wojny, co mogły sugerować zwiastuny. Rozprawia się z nienawiścią, uczy empatii i prezentuje swój (jak dotąd) najważniejszy film.

Mały Johannes Betzler, pieszczotliwie nazywany Jojo, wyjeżdża na zorganizowane gry terenowe z rówieśnikami. Problem w tym, że chłopiec jest nazistą, gry terenowe to rzucanie granatami i obrona przeciwgazowa, a wszystkie dzieci należą do Hitlerjugend. Gdy starsi chłopcy rozkazują mu zabicie bezbronnego królika, Jojo ucieka z płaczem, zyskując haniebny przydomek „Królik Jojo”. Szybka konsultacja z najlepszym przyjacielem dodaje chłopcu odwagi i… prowadzi do wypadku. Gdy chłopiec zostaje wypisany ze szpitala, odkrywa, że pod jego nieobecność w domu zamieszkała nowa lokatorka. Aha, wspominałem, że najlepszym przyjacielem chłopca jest Adolf Hitler?

Demony wojny według Jojo

Taika Waititi jest egzorcystą współczesnego kina – gdy bierze się za jakiś temat, zazwyczaj odczarowuje go z wdziękiem i humorem. W What We Do in the Shadows świeżym okiem spojrzał na modne (i potwornie wymęczone) w tamtym czasie wampiry, tworząc absurdalną komedię stylizowaną na dokument. W Dzikich łowach (Hunt for the Wilderpeople) sięgnął po tak cudownie bzdurne środki, że po drodze wyszedł mu film, który z przyjemnością obejrzałem chyba cztery razy. Artystyczne sukcesy i unikalne podejście sprawiły, że Marvel powierzył mu odratowanie jednej ze swoich superbohaterskich trylogii. Każdy, kto widział Thor: Ragnarok, może ocenić i docenić efekt.

Tym razem Taika Waititi zajął się tematem II wojny światowej, ale grozę jednego z najstraszniejszych konfliktów w historii traktuje bardzo poważnie. Opowiada o niej z perspektywy dziesięcioletniego chłopca (Roman Griffin Davis), który chłonie nazistowską propagandę i bardzo chce być idealnym aryjczykiem z plakatu. Przeszkadza mu w tym przede wszystkim dziecięca niewinność. Chłopiec, jak tylko może, stara się ją zagłuszyć.

Od początku ma ją w sobie – to zostaje wyłożone bardzo wyraźnie w pierwszych minutach filmu, gdy musi zabić małego królika. Jednak między rozczarowanymi oficerami, znudzonymi gestapowcami i nierozumiejącymi niczego dziećmi pogubiony Jojo i tak jest najbliższy ideałowi nazistowskiego obywatela. Głównie na tym, a nie komediowych gagach, polega dowcip filmu.

W porównaniu ze zblazowanym kapitanem Klenzendorfem (Sam Rockwell), energiczną panną Rahm (Rebel Wilson) czy czułą Rosie (Scarlett Johansson) mały Jojo wydaje się nie odczuwać większych emocji. A przynajmniej robi sporo, by stworzyć i utrzymać takie wrażenie. Autorytarny system wymaga od niego bezwarunkowego posłuszeństwa i pokrzykiwania z wyprostowanym ramieniem. Robi to, bo – jak każdy dzieciak i każdy człowiek – chce gdzieś przynależeć, być częścią czegoś większego. Smutne, że nie mógł wybrać lepszej grupy i lepszej sprawy.

Dlatego każdą rozmowę z Elsą (Thomasin McKenzie) – młodą Żydówką, która ukrywa się w domu Jojo – chłopiec zmienia w expose na temat czystości rasowej i zbiór najgłupszych propagandowych wymysłów. Dziewczyna go nie poprawia. Dobrze wie, że nawet dziecko nie może bez końca wierzyć w bzdury o telepatii, diabłach w głowach i spaniu pod sufitem. Tymczasem Jojo zaczyna pracować nad bogato ilustrowaną książką, by umocnić swoje antysemickie przekonania. Ostatecznie jednak tylko się ośmiesza, bo – jak zauważa Elsa – miejscem, w którym żyją paskudni Żydzi z nazistowskiej propagandy, jest wyłącznie głowa Jojo.

W tym systemie wyrażanie uczuć i rozumienie innych jest cechą słabych ludzi. A Jojo niewątpliwie jest słaby. Choć bardzo się przed tym broni, powoli uczy się empatii i odkrywa, że żaden człowiek nie może walczyć z uczuciami, nawet jeśli vaterland tego wymaga.

Hail me, little man. Just a little hail

Jojo, jak wiele dzieci w jego wieku, ma wymyślonego przyjaciela. Nie jest nim jednak fantastyczny stworek ani gadający zwierzak, ale okrutny Adolf Hitler (w tej roli sam Taika Waititi). Dyktator zawsze wspiera chłopca, służy radą i usprawiedliwia drobne porażki. Ta wersja Hitlera jest z jednej strony wyidealizowana (wpływ nazistowskiej propagandy), a z drugiej strony mocno infantylna – Jojo ma przecież tylko dziesięć lat. Dziwny twór ma więc twarz potwora i idealnie wyprasowany mundur, ale jest trochę kumplem, trochę klaunem, a trochę dzieckiem. Jednak na pewno nie jest prawdziwym Adolfem Hitlerem – szaleńcem odpowiedzialnym za śmierć milionów.

Taika Waititi, zapytany przez jednego z dziennikarzy, jak przygotowuje się do takiej roli, odpowiedział, że wcale:

I didn’t base him on anything I’d seen about Hitler before. I just made him a version of myself that happened to have a bad haircut and a shitty little mustache. And a mediocre German accent.

W innym wywiadzie pytano, dlaczego w ogóle chce grać Hitlera, skoro sam ma żydowskie korzenie. Odpowiedź była prosta:

What better fuck you to that guy?

Na ekranie widzowie mogą zobaczyć postać groteskową, żałosną i głupią, zasługującą może na odrobinę litości, ale na pewno nie szacunek. Taka kreacja łączy się z głównym przesłaniem Jojo Rabbit. Z posiadania wymyślonego przyjaciela się wyrasta. Jeśli nie, warto zgłosić się do lekarza specjalisty. Wiara w nazizm, rasizm czy antysemityzm jest równie głupia i dziecinna. Jeśli ktoś tak ma i jeszcze z tego nie wyrósł, warto zgłosić się do lekarza specjalisty.

Definitely not a good time to be a Nazi

Wielu może się nabrać na zwiastuny i materiały marketingowe, które próbują sprzedać ten film jako szaloną komedię pełną gagów. Inni mogą czuć niesmak, że Hitler, który utopił świat we krwi, radośnie podskakuje na ekranie. Z kolei tych najgłupszych może urazić fakt, że ktoś śmiał opowiedzieć o II wojnie światowej z perspektywy niemieckiego dziecka, a nie polskiego powstańca czy amerykańskiego lotnika.

Kto chce szukać niezdrowych kontrowersji, ten znajdzie je wszędzie. Cała nadzieja w reszcie. Dlatego napisałem ten tekst – by przekonać niezdecydowanych. Jeśli nie wiecie, czy warto pójść na Jojo Rabbit do kina, odpowiedź brzmi: TAK. I to nie raz.

Jojo Rabbit koszmar wojny traktuje poważnie i pokazuje z szacunkiem. Śmieje się z szaleńców, idiotów i tchórzy, którzy ją wywołali. O historii trzeba opowiadać wciąż na nowo, wciąż nowymi środkami. Inaczej można zapomnieć, że nawet dziś światem rządzą ludzie, którzy – choć lepiej się strzygą i golą wąsy – nie mają pojęcia, czym jest empatia.

Adam Zyskowski

Lubisz ten tekst? Skomentuj i polub bloga na Facebooku 🙂